A. TÓM TẮT LÝ THUYẾT
1. Sự phản xạ âm
Khi gặp vật cản, sóng âm bị phản xạ. Thông thường, những vật phản xạ âm tốt là vật cứng, có bề mặt nhẵn. Còn các vật mềm, xốp, bề mặt gồ ghề thì phản xạ âm kém.
Ví dụ: Vật phản xạ âm kém là a) và d), vật phản xạ âm tốt là b) và c).
2. Một số hiện tượng về sóng âm
- Sóng âm dội lại khi gặp vật cản được gọi là âm phản xạ.
- Tiếng vang hình thành khi âm phản xạ nghe được chậm hơn âm truyền trực tiếp đến tai ít nhất là giây.
Tìm hiểu về ô nhiễm tiếng ồn
- Tiếng ồn gây ô nhiễm là những tiếng ồn to và kéo dài, gây tác động xấu đến sức khỏe và hoạt động bình thường của con người. Ô nhiễm tiếng ồn còn tác động xấu tới thế giới động vật.
- Để chống ô nhiễm tiếng ồn, người ta thực hiện một số nhóm biện pháp như:
+ Tác động vào nguồn âm: giảm độ to nguồn âm, cấm bóp còi, …
+ Làm phân tán âm trên đường truyền, tức là làm cho âm phản xạ ra nhiều hướng khác nhau.
+ Ngăn chặn đường truyền âm bằng cách sử dụng vật liệu cách âm.
CÂU HỎI SÁCH GIÁO KHOA
Trả lời:
Trần và tường của nhà hát được thiết kế đặc biệt để triệt tiêu âm phản xạ tránh tạo thành tiếng vang không hay, đồng thời để âm thanh không bị vọng ra bên ngoài, trải thảm ở phía dưới để cách âm.
1. Sự phản xạ âm
a) Học sinh B áp tai vào miệng ống nhựa 2 có nghe được tiếng nói của bạn A không?
b) Mô tả đường truyền của sóng âm trong thí nghiệm.
c) Nêu nhận xét về sự truyền sóng âm khi có vật cản và khi không có vật cản.
d) Kết quả thí nghiệm có gì khác biệt khi thay quyển sách bằng tấm xốp, tấm kính mờ, tấm thảm nhựa?
Trả lời:
a) Học sinh B áp tai vào miệng ống nhựa 2 có nghe được tiếng nói của bạn A.
b) Mô tả: Âm phát ra từ miệng bạn A qua ống nhựa 1 tới sách tại N và phản xạ tiếp tục truyền qua ống nhựa 2 tới tai bạn B và bạn B nghe thấy.
c) Khi có vật cản, sóng âm bị phản xạ. Khi không có vật cản thì sóng âm không bị phản xạ (truyền thẳng).
d) Khi thay quyển sách bằng tấm xốp, tấm thảm nhựa thì âm thanh nghe không rõ bằng vật cản là quyển sách, tấm kính mờ.
Trả lời:
Vật phản xạ âm tốt: gạch men, cửa kính (các vật cứng, bề mặt nhẵn phản xạ âm tốt).
Vật phản xạ âm kém: tấm xốp, thảm len (các vật mềm, xốp, bề mặt gồ ghề phản xạ âm kém).
2. Một số hiện tượng về sóng âm
Trả lời:
Tiếng vang có thể nghe được trong thực tế:
+ Tiếng vang xuất hiện khi nói to trong hang đá.
+ Nghe thấy tiếng vang trong nhà tập thể thao.
Trả lời:
Thực tế, ta chỉ nghe được tiếng vang khi âm phản xạ nghe được chậm hơn âm truyền trực tiếp đến tai ta ít nhất là 1/15 giây.
Ta có v = 343 m/s; t = 1/15 s
Người đó phải đứng cách vách đá ít nhất là:
s = v . t = 343 . ≈ 22,87 (m)
Vậy người đó phải đứng cách vách đá ít nhất là 22,87 (m) để có thể nghe thấy tiếng vang của mình khi hét to.
Trả lời:
Bề mặt các bức tường bên trong phòng thu âm chuyên nghiệp thường được dán các miếng xốp mềm và có gai sần sùi vì các vật dụng này làm giảm sự phản xạ âm, tránh tiếng vang, giúp quá trình thu âm được tốt hơn.
Câu hỏi thảo luận 4 trang 76 KHTN lớp 7: Nêu các loại tiếng ồn được minh họa trong Hình 14.4.
Trả lời:
Tiếng ồn phát ra từ máy khoan đường, người bán hàng dong, còi xe ô tô, cửa hàng bán máy phát nhạc.
Trả lời:
Một số tác hại của tiếng ồn đối với sức khỏe và hoạt động của con người
+ Gây ù tai, giảm sức nghe, đau đầu.
+ Gây rối loạn giấc ngủ, tăng huyết áp, bệnh lý vành mạch.
+ Suy giảm nhận thức ở trẻ em.
+ Suy giảm chất lượng lao động và học tập.
+ Biến đổi hành vi của con người.
Câu hỏi thảo luận 6 trang 77 KHTN lớp 7: Hình 14.5 gợi ý một số biện pháp chống ô nhiễm tiếng ồn.
a) Hãy phân loại các biện pháp này theo từng nhóm tương ứng.
b) Nêu thêm một số biện pháp chống ô nhiễm tiếng ồn thuộc mỗi nhóm.
Trả lời:
a)
- Giảm độ to của nguồn âm: Đi nhẹ - nói khẽ.
- Làm phân tán âm trên đường truyền của nó: Trồng nhiều cây xanh.
- Ngăn chặn đường sự truyền âm bằng cách sử dụng vật liệu cách âm: Làm thêm trần thạch cao, xây tường dày, …
b)
Một số biện pháp chống ô nhiễm tiếng ồn:
- Giảm độ to của nguồn âm: Giảm âm lượng từ loa, đài, các thiết bị điện tử có âm thanh lớn; đặt biển báo “giữ trật tự chung”.
- Làm phân tán trên đường truyền của nó: Mở rộng đường, trồng cây xanh, thảm cỏ, ..
- Ngăn chặn đường truyền âm bằng cách sử dụng vật liệu cách âm: sử dụng xốp, vật liệu mềm, xây tường hai lớp.
BÀI TẬP SÁCH GIÁO KHOA
Bài 1 trang 77 KHTN lớp 7: Nếu vỗ tay hoặc nói to trong một căn phòng lớn và trống trải thì chúng ta nghe được tiếng vang. Tuy nhiên, cũng chính căn phòng đó, khi đã trang bị nhiều đồ đạc, nếu vỗ tay hoặc nói to thì chúng ta không còn nghe được tiếng vang nữa. Giải thích.
Trả lời:
Nếu vỗ tay hoặc nói to trong một căn phòng lớn và trống trải thì tiếng vang sẽ được truyền khắp phòng và không có vật cản tiếng vang đó.
Tuy nhiên, cũng chính trong căn phòng đó mà lại được trang bị nhiều đồ đạc thì các đồ đạc này đã làm âm thanh bị phản xạ ra nhiều hướng khác nhau, làm phân tán đường truyền của âm, hấp thụ âm phản xạ. Vì vậy, mà chúng ta không còn nghe được tiếng vang nữa.
Bài 2 trang 77 KHTN lớp 7: Cho các vật sau: sàn gỗ, thảm cỏ, hàng cây, tường bê tông, rèm nhung, bảng mica, tấm thép.
Vật nào phản xạ âm tốt? Vật nào phản xạ âm kém?
Trả lời:
Vì:
- Các vật cứng, bề mặt nhẵn phản xạ âm tốt.
- Các vật mềm, xốp, bề mặt gồ ghề phản xạ âm kém.
Nên:
Vật phản xạ âm tốt: sàn gỗ, tường bê tông, bảng mica, tấm thép.
Vật phản xạ âm kém: thảm cỏ, hàng cây, rèm nhung.
Bài 3 trang 77 KHTN lớp 7: Giả sử nhà em ở ven quốc lộ và trong một thị trấn đông đúc. Hãy đề xuất một số biện pháp phòng chống tiếng ồn có thể thực hiện được cho nhà em.
Trả lời:
Để phòng chống tiếng ồn thì cần phải trang bị các vật dụng phản xạ âm tốt xung quanh ngôi nhà và các vật dụng phản xạ âm kém bên trong ngôi nhà.
+ Có thể lắp cửa kính, trồng nhiều cây xanh, xây tường bao quanh để cách âm với tiếng ồn từ bên ngoài.
+ Bên trong ngôi nhà có thể làm tường bọc thêm một lớp xốp, treo rèm trong phòng.
SÁCH BÀI TẬP
Bài 14.1 trang 42 SBT Khoa học tự nhiên 7: Những vật liệu mềm, mịn, nhiều bọt xốp có khả năng hấp thụ âm và ngăn chặn sự truyền âm được gọi là
A. vật liệu cách âm.
B. vật liệu thấu âm.
C. vật liệu truyền âm.
D. vật liệu phản xạ âm.
Lời giải:
Đáp án đúng là: A
Những vật liệu mềm, mịn, nhiều bọt xốp có khả năng hấp thụ âm và ngăn chặn sự truyền âm được gọi là vật liệu cách âm.
Bài 14.2 trang 42 SBT Khoa học tự nhiên 7: Vật liệu nào sau đây phản xạ âm kém nhất?
A. Gỗ.
B. Thép.
C. Len.
D. Đá.
Lời giải:
Đáp án đúng là: C
Len là vật mềm, xốp, gồ ghề nên phản xạ âm kém.
Bài 14.3 trang 42 SBT Khoa học tự nhiên 7: Khi em nghe được tiếng nói của mình vang lại trong hang động nhiều lần, điều đó có ý nghĩa gì?
A. Trong hang động có mối nguy hiểm.
B. Có người ở trong hang cũng đang nói to.
C. Tiếng nói của em gặp vật cản bị phản xạ và lặp lại.
D. Sóng âm truyền đi trong hang quá nhanh.
Lời giải:
Đáp án đúng là: C
Khi em nghe được tiếng nói của mình vang lại trong hang động nhiều lần, điều đó có ý nghĩa là tiếng nói của em gặp vật cản bị phản xạ và lặp lại.
Bài 14.4 trang 42 SBT Khoa học tự nhiên 7: Ghép đôi các nội dung có mối liên quan mật thiết tương ứng ở cột A với cột B.
Lời giải:
1 – G; 2 – C; 3 – D; 4 – E; 5 – A; 6 – B.
Bài 14.5 trang 42 SBT Khoa học tự nhiên 7: Kể tên ba vật liệu phản xạ âm tốt và ba vật liệu phản xạ âm kém.
Lời giải:
- Ba vật liệu phản xạ âm tốt: thủy tinh, đá, bê tông.
- Ba vật liệu phản xạ âm kém: tấm xốp bọt biển, len, thảm sợi.
Bài 14.6 trang 42 SBT Khoa học tự nhiên 7: Điền từ/ cụm từ thích hợp vào chỗ trống.
a) Khi sóng âm gặp vật cản, nó có thể bị (1) … hoặc (2) …
b) Tiếng vang được hình thành bởi sự (3) … của sóng âm.
c) Để ngăn chặn sự truyền âm, người ta sử dụng (4) …
d) Hiện tượng tiếng ồn quá to và kéo dài, gây ảnh hưởng xấu đến sức khỏe và hoạt động của con người được gọi là (5) …
Lời giải:
a) (1) phản xạ, (2) hấp thụ.
b) (3) phản xạ.
c) (4) vật liệu cách âm.
d) (5) ô nhiễm tiếng ồn.
Bài 14.7 trang 43 SBT Khoa học tự nhiên 7:
a) Kể tên một con vật sống ở dưới nước, một con vật sống ở trên cạn và một con vật biết bay có khả năng sử dụng sóng âm để định hướng hoặc giao tiếp với đồng loại.
b) Mô tả ngắn gọn cách sử dụng sóng âm để định hướng của một trong ba con vật trên.
Lời giải:
a) - Sống dưới nước: cá heo.
- Sống trên cạn: tê giác.
- Biết bay: dơi.
b) Miệng của loài dơi là bộ phận phát ra sóng siêu âm (tần số trên 20 000 Hz), cứ một khoảng thời gian lại phát ra sóng siêu âm một lần. Tai dơi là bộ phận bắt sóng siêu âm cực nhạy. Thông qua việc phát và thu sóng siêu âm như thế, loài dơi xác định được phương hướng để bay và vị trí của con mồi. Vì thế, nó có thể bay trong những hang động tăm tối và săn mồi trong bóng đêm.
Bài 14.8 trang 43 SBT Khoa học tự nhiên 7:
a) Ở khu vực nhà em có bị ô nhiễm tiếng ồn không? Nếu có, hãy kể ra các nguồn âm gây ô nhiễm tiếng ồn.
b) Đề xuất một vài giải pháp chống ô nhiễm tiếng ồn ở khu vực dân cư.
Lời giải:
a) Một số nguồn âm gây ô nhiễm tiếng ồn như: tiếng xe cộ lưu thông, tiếng hát karaoke nhà hàng xóm, tiếng khoan cắt bê tông, tiếng la hét nô đùa của trẻ em, …
b) Một vài giải pháp chống ô nhiễm tiếng ồn ở khu vực dân cư:
- Đi nhẹ nói khẽ ở khu vực hành lang, nơi sinh hoạt chung.
- Mở âm lượng của các thiết bị âm thanh vừa đủ nghe.
- Xây hàng rào bao quanh, trồng nhiều cây xanh và thảm cỏ, ...
Bài 14.9 trang 43 SBT Khoa học tự nhiên 7: Một người hét to trước một vách đá và nghe được tiếng hét của mình vọng lại sau 1,2 s. Người đó đứng cách vách đá bao xa? Biết rằng tốc độ truyền âm trong không khí là 343 m/s.
Lời giải:
Trong khoảng thời gian t = 1,2 s, sóng âm phải truyền đi và truyền về quãng đường tổng cộng là 2 d, với d là khoảng cách từ người đó đến vách đá.
Ta có: .
Bài 14.10 trang 43 SBT Khoa học tự nhiên 7: Một tàu chiến sử dụng sonar (máy phát và thu tín hiệu sóng âm dưới nước) để phát hiện sự xuất hiện của một tàu ngầm trong bùng biển lân cận. Giả sử tàu thu được tín hiệu sonar phản hồi có thời gian truyền khứ hồi (từ tàu chiến đến tàu ngầm và ngược lại) là 3,6 s. Khi đó, tàu ngầm ở cách tàu chiến bao xa? Biết tốc độ truyền sóng âm trong nước biển là 1 500 m/s.
Lời giải:
Khoảng cách giữa tàu chiến và tàu ngầm là
